Polonica Philosophica Orientalia, seria edycji rękopisów przechowywanych w bibliotekach litewskich i ukraińskich. Zawiera świadectwa historii intelektualnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz państw powstałych na Jej terenach: Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy.
Źródła i dokumentacje zostały opracowane wspólnie przez naukowców pochodzących z tych krajów w ramach projektu „Polonica Philosophica Orientalia. Filozofia w Rzeczypospolitej XVI–XVIII w. i historiografia filozofii w Polsce, Litwie, Białorusi i Ukrainie” (2018–2024).
Wszystkie publikacje serii są w wolnym dostępie.
Jak filozofowie zareagowali na problemy polityczne i jak próbowali wpływać na życie polityczne?
W jakim stopniu utrzymali dziedzictwo Jagiellońskie w Polsce, Litwie, Białorusi i Ukrainie?
Jakie argumenty pomogły filozofom krytykować dziedzictwo Jagiellońskie?
Które elementy kultury politycznej okresu jagiellońskiego weszły w polityczne i kulturowe narracje naszych krajów?
Celem projektu jest udostępnienie źródeł, opisania, transkrypcji, tłumaczenia i komentowania ich, a także powszechnej interpretacji historii filozofii w tej części Europy. W ramach projektu przygotowaliśmy dziewięć edycji źródłowych oraz trzy monografie.
Projekt koordynowany na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie skupia naukowców z następujących instytucji:
Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Kijów
Instytut Badań nad Kulturą Litewską, Wilno
Narodowa Biblioteka Narodowa Ukrainy, Kijów
Biblioteka Uniwersytetu w Wilnie
Biblioteka Wroblewskiego Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie
Niezależni badacze z Białorusi
De iure et iustitia
Autor: Sigismundus Lauxmin
e-ISBN: 978-83-66546-88-2
Wydanie: Warszawa 2023
Wydanie krytyczne przygotowali: Krzysztof Bekieszczuk, Uniwersytet Wrocławski; Steffen Huber, Uniwersytet Jagielloński; Konrad Kokoszkiewicz, Uniwersytet Warszawski; Živilė Pabijutaitė, Vilniaus Universitetas / Uniwersytet Wileński; Maria Poszepczyńska, Uniwersytet Warszawski; Anna Treter, Uniwersytet Warszawski
Traktat teologiczny o prawie i sprawiedliwości do części II–II Sumy teologicznej św. Tomasza począwszy od kwestii 57 został wygłoszony jako wykład na Uniwersytecie Wileńskim w roku akademickim 1647/1648, prawdopodobnie dla studentów nowo założonego Wydziału Prawa.
Źródło to jest tu po raz pierwszy udostępnione.
Logica | In Introductionem Porphyrii
Anonymus Ingolstadiensis, Logica Iacobus Ortiz, In Introductionem Porphyrii
e-ISBN 978-83-66546-91-2; Wydanie: Warszawa 2024
Wydanie krytyczne przygotowali: Kacper Andrychowski, Uniwersytet Warszawski; Steffen Huber, Uniwersytet Jagielloński; Konrad Kokoszkiewicz, Uniwersytet Warszawski; Živilė Pabijutaitė, Vilniaus Universitetas / Uniwersytet Wileński; Vytis Valatka, Vilniaus Gedimino Technikos Universitetas / Wileński Uniwersytet Techniczny im. Giedymina
Wykład o logice, który pochodzący z Rzeczypospolitej Obojga Narodów anonimowy uczony wygłosił w 1612 r. w Uniwersytecie w Ingolstadcie, należy do najstarszych źródeł związanych z nauczaniem logiki w naszym regionie. Autor nie tylko odsłania założenia metafizyczne, ale stosując reguły logiki do przykładów praktycznych porusza wiele aktualnych problemów politycznych Rzeczypospolitej. Edycja została rozszerzona o fragment wykładu Jakuba Ortiza (Poznań, 1591). Hiszpański uczony opierał logikę na metafizyce Suáreza i szczególnie na pojęciu bytu myślnego (ens rationis). Źródło to należy do kontekstu, z którego wyrosnąć miała Logica Marcina Śmigleckiego, wydana w 1618 r. w Ingolstadcie i następnie kilkakrotnie w Oksfordzie, słynąca z kreatywnego użycia pojęcia bytu myślnego.
Philosophia practica
Autor: Anonymus Ingolstadiensis; e-ISBN: 978-83-66546-98-1; Wydanie: Warszawa 2024 Wydanie krytyczne przygotowali: Kacper Andrychowski, Uniwersytet Warszawski; Bogdan Babenko, Uniwersytet Jagielloński; Steffen Huber, Uniwersytet Jagielloński; Živilė Pabijutaitė, Vilniaus Universitetas / Uniwersytet Wileński; Anna Treter, Uniwersytet Warszawski Wykład o filozofii praktycznej, który pochodzący z Rzeczypospolitej Obojga Narodów anonimowy uczony wygłosił w 1612 r. w Uniwersytecie w Ingolstadcie, należy do najstarszych źródeł związanych z nauczaniem tego obszaru wiedzy w naszym regionie. W oparciu o systemy Bartłomieja Keckermanna Anonim sporządził kompendium etyki, ekonomiki i polityki. W ostatniej części zawarł wiele odniesień do specyficznych rozwiązań ustrojowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Anonim poszukuje tu drogi wspólnej, łączącej republikańską praktykę z nowszymi teoriami polityki o orientacji absolutystycznej (Jean Bodin).
Praelectiones politicae
Autor: Zacharias Modzelewski
Opracowanie: Matas Grubliauskas, Steffen Huber, Hanna Szabelska, Anna Treter
e-ISBN: 978-83-68194-02-9; Wydanie: Warszawa 2024
Coroczne wykłady o politice (praelectiones politicae) były obowiązkiem profesorów pracujących w Katedrze Etyki Uniwersytetu Wileńskiego. Założona w 1677 r., wpisała się ona w starania o przywrócenie dawnego splendoru po dotkliwych stratach, jakie Alma Mater Vilnensis poniosła podczas moskiewskiej okupacji w 1655 r. W zachowanych wykładach z początku XVII w. polityka stanowiła jeszcze jedną z trzech dziedzin filozofii praktycznej, wyraźnie ustępując etyce i ekonomice. Po 1677 r. natomiast nauczano politykę jako taką. Zachowały się wykłady z lat 1688-1692, w których profesorowie przedstawiali politykę na bardzo różne sposoby. Spośród nich Zacharias Modzelewski wykazał się najbardziej systematycznym podejściem i największą precyzją terminologiczną. W centrum zachowanego fragmentu znajduje się władza monarsza w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jej ustrojowe fundamenty i bieżące problemy, np. wolna elekcja monarchy.
Praelectiones politicae (1687–1689)
Autor: Michał Karwowski,
Andrzej Boreysza
Opracowanie: Matas Grubliauskas, Michał Heintze, Steffen Huber,
Hanna Szabelska, Anna Treter
ISBN 978-83-68194-15-9
e-ISBN 978-83-68194-16-6; Wydanie: Warszawa 2024
Polityka, a szczególnie teoria ustroju Rzeczypospolitej już na przełomie XVI i XVII w. pojawiała się incydentalnie na wykładach uniwersyteckich w Wilnie. Były to wprawdzie fragmenty krótkie, ale świadczące o bieżącej recepcji zachodniej myśli politycznej i żywym zainteresowaniu sprawami kraju. Od 1677 r. profesorowie nowo powołanej Katedry Etyki mieli obowiązek prowadzenia corocznych wykładów obszarowych O polityce (Praelectiones politicae). W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego zachowały się rękopisy z lat 1688-1692, które są tutaj po raz pierwszy udostępnione. Niniejszy tom zawiera pierwszą część wykładu Michała Karwowskiego, dotyczącą systematyki ogólnie pojętej republiki z Rzecząpospolitą Obojga Narodów w tle. Prezentujemy następnie dwie studenckie mowy spisane w ramach ćwiczeń oraz obszerniejszy wykład Andrzeja Boreyszy. W tym ostatnim przeważają treści historyczne, biblijne i geograficzne. Obydwa wykłady są na wielorakie sposoby zakotwiczone w europejskiej filozofii politycznej.
Praelectiones politicae (1691/1692)
Autor: Christophorus Puciłowski
Opracowanie: Matas Grubliauskas, Michał Heintze, Steffen Huber, Hanna Szabelska, Anna Treter
e-ISBN: 978-83-68194-22-7; Wydanie: Warszawa 2024
Polityka, a szczególnie teoria ustroju Rzeczypospolitej już na przełomie XVI i XVII w. pojawiała się incydentalnie na wykładach uniwersyteckich w Wilnie. Były to wprawdzie fragmenty krótkie, ale świadczące o bieżącej recepcji zachodniej myśli politycznej i żywym zainteresowaniu sprawami kraju. Od 1677 r. profesorowie nowo powołanej Katedry Etyki mieli obowiązek prowadzenia corocznych wykładów obszarowych O polityce (Praelectiones politicae). W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego zachowały się rękopisy z lat 1688–1692, które są tutaj po raz pierwszy udostępnione. Niniejszy tom zawiera zachowane części wykładu Krzysztofa (Christophora) Puciłowskiego. Po definicji państwa świeckiego (status civilis saecularis) jako rzeczypospolitej (res publica) następuje czwarta kwestia, w której Puciłowski przedstawia (pra-)historię ustroju monarchicznego i argumentuje na rzecz jedności religijnej, tj. nietolerancji. Zachowany początek piątej kwestii wprowadza do historii Polski, po czym tekst wykładu się urywa.
De deo
Autor: Maciej Kazimierz Sarbiewski
Opracowanie: Kacper Andrychowski, Francesco Cabras, Steffen Huber, Hanna Szabelska, Anna Treter
e-ISBN 978-83-68194-24-1; Wydanie: Warszawa 2024
W latach 1631–1633 Maciej Kazimierz Sarbiewsk i, największy polsko-litewski poeta barokowy i ceniony humanista, wygłosił w Akademii Wileńskiej serię wykładów teologicznych. Zachowały się one do naszych czasów, zostały odnotowane i wstępnie opisane w literaturze przedmiotowej. W niniejszym wydaniu są po raz pierwszy dostępne w transkrypcji opatrzonej przypisami dokumentującymi bogaty zbiór źródeł zachodnioeuropejskich, którymi autor się posłużył. Prezentowany tom ukazuje refleksję Sarbiewskiego istotą Boga i możliwością poznania Go – systematyczną i subtelną, łączącą aspekty teologiczne z filozoficznymi i poetyckimi.
De angelis
Autor: Maciej Kazimierz Sarbiewski
Opracowanie: Matas Grubliauskas, Michał Heintze, Steffen Huber, Hanna Szabelska, Anna Treter
e-ISBN: 978-83-68194-22-7; Wydanie: Warszawa 2024
Polityka, a szczególnie teoria ustroju Rzeczypospolitej już na przełomie XVI i XVII w. pojawiała się incydentalnie na wykładach uniwersyteckich w Wilnie. Były to wprawdzie fragmenty krótkie, ale świadczące o bieżącej recepcji zachodniej myśli politycznej i żywym zainteresowaniu sprawami kraju. Od 1677 r. profesorowie nowo powołanej Katedry Etyki mieli obowiązek prowadzenia corocznych wykładów obszarowych O polityce (Praelectiones politicae). W zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego zachowały się rękopisy z lat 1688–1692, które są tutaj po raz pierwszy udostępnione. Niniejszy tom zawiera zachowane części wykładu Krzysztofa (Christophora) Puciłowskiego. Po definicji państwa świeckiego (status civilis saecularis) jako rzeczypospolitej (res publica) następuje czwarta kwestia, w której Puciłowski przedstawia (pra-)historię ustroju monarchicznego i argumentuje na rzecz jedności religijnej, tj. nietolerancji. Zachowany początek piątej kwestii wprowadza do historii Polski, po czym tekst wykładu się urywa.
Ethica sive scientia morum / Philosophia moralis seu Ethica
Autor: Teophanes Prokopowicz / Michael Kozaczynski
Opracowanie: Bogdan Babenko, Mykola Fediai, Steffen Huber,
Oleksandr Kyrychok, Yaroslava Stratii
e-ISBN 978-83-68194-20-3; Wydanie: Warszawa 2024
W XVIII wieku w Akademii Kijowsko-Mohylańskiej wygłoszone zostały wykłady z etyki, które prezentujemy w niniejszym tomie. Pozwalają one współczesnemu czytelnikowi poznać usytuowanie tej uczelni na intelektualnej mapie Europy, ponieważ obficie czerpią z myśli zachodnich filozofów. Pierwszy przedstawiony w tomie wykład to zachowany do dziś fragment kursu etyki z 1708 roku przeprowadzonego przez Teofanesa Prokopowicza, późniejszego stronnika Piotra I, wpływowego polityka cerkiewnego w Rosji i teoretyka zsakralizowanej władzy absolutnej. Młody kijowski profesor dowodzi dogłębnej znajomości filozoficznych dyskursów zachodnioeuropejskich, wielokrotnie cytując dzieła licznych myślicieli. W niniejszym wydaniu wspomniany fragment uzupełniono po raz pierwszy o kurs Gregoriego Koniskiego (1747–1749), w którym zachowały się istotne partie oryginalnych wykładów Prokopowicza. Zachodnioeuropejska myśl etyczna obszernie wykorzystana została również w kursie, który przeprowadził w Akademii Michael Kozaczynski w 1740 roku. W niniejszym wydaniu poprzez zastosowanie różnych krojów czcionki odnotowuje się jego strategię scalania w jeden wykład poszczególnych motywów z trzech siedemnastowiecznych podręczników francuskich.
Leksykon wspólnych filozofów
e-ISBN: 978-83-68194-10-4; Wydanie: Warszawa 2025
Leksykon wspólnych filozofów przybliża postacie związane z historią filozofii w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, które dziś są zaliczane do dziedzictwa czterech krajów: Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy. Tutaj zostały zgrupowane w trzech kategoriach. Pierwszą tworzą myśliciele najwyższej rangi, którzy bezpośrednio wpłynęli na kierunki rozwoju filozofii w naszym regionie. Do drugiej należą mniej znani intelektualiści, którzy zasługują na uwagę badaczy ze względu na pojedyncze dzieła (często zachowane tylko w rękopisach), wypowiedzi publiczne oraz – last but not least – peregrynacje po terenach Rzeczypospolitej. Wreszcie trzecia grupa gromadzi nie-filozofów, którzy organizowali życie filozoficzne: mecenasów szkół, a także polityków świeckich i kościelnych, którzy decydowali o faktycznym zakresie wolności intelektualnej. Hasła informują o aktualnym stanie badań ze szczególnym uwzględnieniem prac pochodzących z Litwy, Białorusi i Ukrainy .
Filozofowie Rzeczypospolitej w kulturach Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy
Redakcja naukowa:
Dalius Viliūnas, Steffen Huber
e-ISBN 978-83-68194-12-8; Wydanie: Warszawa 2025
Filozofowie Rzeczypospolitej w kulturach Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy. Konteksty geograficzne i koncepcyjne, zbiór artykułów poświęconych źródłom rękopiśmiennym wydanym w projekcie Polonica Philosophica Orientalia oraz ich związkom z regionami, grupami społecznymi, instytucjami i wspólnotami narodowymi czy wyznaniowymi. Filozofowie wychowywali się w takich strukturach, studiowali i interpretowali je, a także wpływali na ich rozwój i upadek. Wreszcie pośmiertnie pełnią określone role w narracjach historiograficznych, które w przypadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów dzielą się dzisiaj co najmniej na cztery nurty narodowe: polski, litewski, białoruski i ukraiński. Niniejszy tom łączy te perspektywy, rozważając ogólne uwarunkowania geograficzne oraz konkretne koncepcje powstałe w środowiskach akademickich Wilna i Kijowa.
Monarchia i republika w filozofii i praktyce społecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Redakcja naukowa:
Steffen Huber, Serhii Yosypenko
e-ISBN: 978-83-68194-14-2; Wydanie: Warszawa 2025
Monarchia i republika w filozofii i praktyce społecznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Perspektywy białoruskie, ukraińskie i litewskie, zbiór artykułów uzupełniających polski dyskurs dotyczący wczesnonowożytnych ustrojów politycznych. W centrum uwagi znajdują się procesy integracyjne i dezintegracyjne, starania o wzmocnienie Rzeczypospolitej jak i projekty, które zmierzały do utworzenia alternatywnych struktur. Reprezentowane tu narodowe perspektywy historiografii intelektualnej pozwalają dostrzec istotny wkład różnych kultur w ustrój Rzeczypospolitej i trwające do dziś wspólne dziedzictwo intelektualne i polityczne naszego r egionu.